Παρουσίαση του βιβλίου του π. Κωνσταντίνου Παπανικολάου, με τίτλο: «Κοσμικός και Ελληνορθόδοξος τρόπος ζωής. Μια συγκριτική ανάλυση μέσα από την εμπειρία της αναπηρίας», Θεσσαλονίκη 2020, εκδόσεις Μολύβι
Ο π. Κωνσταντίνος Παπανικολάου, ένας κληρικός, κάτοχος διδακτορικού και με πολυετή εμπειρία από την επιστημονική και εμπειρική ενασχόλησή του με το θέμα της αναπηρίας, έχει γράψει ένα ενδιαφέρον βιβλίο, στο οποίο, εκτός από το θεωρητικό μέρος, παρατίθεται και επιστημονικό ερωτηματολόγιο.
Το βιβλίο, εύληπτο στον μέσο αναγνώστη, αναφέρεται αναλυτικά και με εμβρίθεια στη σύγκριση του κοσμικού, κατά τα δυτικά πρότυπα, και του ελληνορθόδοξου τρόπου ζωής μέσα από την αντιμετώπιση της αναπηρίας.
Οι κοσμικές αρχές, με βάση τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, περιλαμβάνουν μεν κοινές αξίες με την ελληνορθόδοξη αντίληψη, που αφορούν στη βία και στην κακομεταχείριση, στην απάλειψη διακρίσεων, στον σεβασμό των διαφορών, στην ισότητα ευκαιριών και στην προσβασιμότητα ανθρώπων με αναπηρίες, η τήρησή τους, όμως, βασίζεται στις σχετικές νομοθεσίες με τις προβλεπόμενες απαγορεύσεις και επιβολές ποινών.
Αντίθετα, η ορθόδοξη προσέγγιση βασίζεται στην εν Χριστώ αγάπη και στην εν Θεώ παρηγορία, στην αλληλεγγύη και συμπάθεια με τους συνανθρώπους που υποφέρουν, λόγω της αναπηρίας, έως και την αυτοθυσία προς όφελος του συνανθρώπου.
Οι Μακαρισμοί, αλλά και άλλα ανάλογα χωρία της Καινής Διαθήκης, όλη η διδασκαλία του Χριστού, των Αποστόλων και των Πατέρων αποτυπώνουν, εν προκειμένω χαρακτηριστικά, τις αρχές του Χριστιανισμού και ειδικά της ορθόδοξης παράδοσης, σχετικά με τις σχέσεις των ανθρώπων, ως εν Χριστώ αδελφών, που διατηρούν την πίστη και την εμπιστοσύνη στο σχέδιο του Θεού και τη Θεία Πρόνοια.
Οι άνθρωποι, στο σύνολό τους, παρά την όποια αναπηρία τους, αποτελούν εικόνες του Θεού, βιώνοντας την παιδαγωγική σημασία της όποιας ασθένειας. Ως εκ τούτου, η αναφορά γίνεται σε ανθρώπινα και όχι σε ατομικά δικαιώματα, που παραμένουν αλυσιτελή, χωρίς την πνευματική τους διάσταση και προοπτική. Επίσης, η κοινωνική ένταξη εξακολουθεί να σηματοδοτεί παράλληλη πορεία, εφόσον δεν συνοδεύεται από την συναλληλία της εκκλησιαστικής ζωής της ενορίας. Ας θυμηθούμε εν προκειμένω το: «Τις ασθενεί και ουκ ασθενώ» του Αποστόλου Παύλου, αλλά και την αγαπητική προσφορά υπηρεσιών υγείας των Αγίων Αναργύρων, που αποτελούν το υπόδειγμά μας, ως ορθοδόξων στην αντιμετώπιση των ασθενών αδελφών μας.
Η προσβασιμότητα και η απασχόληση κατά τα κοσμικά πρότυπα αποτελεί νομική υποχρέωση και παραχώρηση, με ότι αυτό συνεπάγεται για το επισφαλές των ρυθμίσεων και όχι νοούμενη ως κοινή ζωή και μοίρα, ως αγάπη και αλληλοπεριχώρηση, στο πλαίσιο της Εκκλησίας του Χριστού, όπου ουδείς νοείται αυτάρκης, ενώ ακόμη και ο υγιής παραμένει εν δυνάμει ασθενής. Η ανεξαρτησία αποτελεί κυρίαρχη αξία της εκκοσμίκευσης, ενώ η αλληλεξάρτηση βρίσκεται στον πυρήνα της Ορθόδοξης διδασκαλίας και του τρόπου ζωής. Ας θυμηθούμε, επίσης, εν προκειμένω, το «Αλλήλων τα βάρη βαστάζετε και ούτως αναπληρώσατε τον νόμο του Χριστού» του Αποστόλου Παύλου.
Ειδικότερα, το πόνημα του π. Κωνσταντίνου πραγματεύεται τις ομοιότητες και τις διαφορές, όσον αφορά στη διαχείριση της αναπηρίας και της χρόνιας ασθένειας, αφενός, ανάμεσα στις σύγχρονες κοσμικές τάσεις, ιδέες και πρακτικές και, αφετέρου, σε σχέση με την Ελληνορθόδοξη παράδοση και εμπειρία. Βέβαια, με αφορμή την αναπηρία, ο συγγραφέας αναλύει θέματα, που αφορούν και σε άλλες εκφάνσεις της καθημερινότητας. Οι προβληματισμοί αναπτύσσονται σε έξι κεφάλαια:
Το πρώτο κεφάλαιο περιέχει γενικές πληροφορίες ως προς τα αίτια της ανπηρίας και τους ορισμούς που χρησιμοποιούνται. Στον πυρήνα του κεφαλαίου εκτίθεται ο προβληματισμός που προκάλεσε τη συγγραφή του βιβλίου και παρουσιάζεται το γενικό θεωρητικό πλαίσιο, το οποίο αναλύεται στα επόμενα κεφάλαια. Η παράθεση ορισμών των θεμελιωδών εννοιών δίνει στον αναγνώστη μια ξεκάθαρη εικόνα της εννοιολογικής βάσης, στην οποία δομείται το βιβλίο.
Στο δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνεται επισκόπηση της βιβλιογραφίας, που αφορά στις σύγχρονες κοσμικές αξίες που σχετίζονται με το πεδίο έρευνας καθώς και θεωρητικές προσεγγίσεις και ιστορικά παραδείγματα από τον Δυτικό κόσμο. Γίνεται, ακόμη, αναφορά στο Ιατρικό και στο Κοινωνικό μοντέλο που αποτελούν την βάση του σύγχρονου προβληματισμού, ενώ παρατίθενται και άλλα, λιγότερο γνωστά μοντέλα προσέγγισης της αναπηρίας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο μειονοτικό μοντέλο, το οποίο αποκαλύπτει πτυχές της πραγματικότητας, που δεν είναι τόσο εμφανείς στα υπόλοιπα μοντέλα, αλλά, ως ένα βαθμό, έχουν αποτελέσει αιτίες προβληματισμού. Ακόμη, γίνεται αναφορά σε διεθνείς συνθήκες, στην έννοια των στερεοτύπων και στην σχέση πνευματικότητας και αναπηρίας, υπό την κοσμική θεώρηση.
Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται οι σχετικές με την αναπηρία Ορθόδοξες αξίες και πρακτικές, που αναδεικνύονται και από τη βιωματική τους πλευρά. Δίνεται έμφαση στην έννοια των διακρίσεων, ενώ συζητείται αρκετά διεξοδικά το θέμα της σχέσης της αναπηρίας με την αμαρτία, για το οποίο αναλύονται σχετικά χωρία της Καινής Διαθήκης, η προσέγγιση του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου καθώς και σύγχρονες θεολογικές προσεγγίσεις. Ακόμη, συζητείται η έννοια του ανθρώπου, ως εικόνας Θεού, σε σχέση με την αναπηρία, ενώ παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται η Εκκλησία την αναπηρία μέσα από βίους Αγίων. Συγκεκριμένα, γίνεται μια παράθεση Αγίων με αναπηρία, Αγίων που προστατεύουν ανθρώπους με αναπηρία καθώς και μιας ειδικής ομάδας Αγίων, των δια Χριστόν σαλών.
Το τέταρτο κεφάλαιο αφιερώνεται στην σύγκριση της κοσμικής και της Ορθόδοξης προσέγγισης. Κοσμικές και Ελληνορθόδοξες αρχές και αξίες, εικόνες και στερεότυπα, καθώς και ιστορικές πρακτικές διερευνώνται σε βάθος, με την μέθοδο της συγκριτικής ανάλυσης. Ακόμη, συγκρίνεται η πνευματική προσέγγιση της αναπηρίας, όπως αυτή γίνεται κατανοητή από τις κοσμικές θεωρίες, με την πνευματική προσέγγιση της Ελληνορθόδοξης παράδοσης. Εδώ, ο αναγνώστης μπορεί να αποκτήσει μια ξεκάθαρη εικόνα για τις ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στις δύο προσεγγίσεις, ενώ θα κατανοήσει πώς υιοθετήθηκαν ή διαστρεβλώθηκαν στην πορεία του χρόνου ορισμένες ιδέες.
Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται μερικές χαρακτηριστικές ιστορίες. Άνθρωποι με αναπηρίες, γονείς και μέλη οικογενειών αλλά και ιερείς, όπως ο π. Κωνσταντίνος παραθέτουν προσωπικές πνευματικές εμπειρίες και μαρτυρίες, συναισθήματα αλλά και προτάσεις, από τις σχέσεις τους με ανθρώπους με αναπηρία, στα πλαίσια της ενοριακής ζωής και δράσης. Οι ιστορίες ξεδιπλώνονται με τέτοιον τρόπο, ώστε να απεικονιστούν οι ιδέες που αναπτύχθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια. Σε αρκετές από τις ιστορίες είναι εμφανής η παρουσία και η παρέμβαση του Θεού στην καθημερινή ζωή, όπως αναφέρουν οι άνθρωποι που τις έχουν ζήσει. Από αυτές τις ιστορίες γεννώνται ορισμένες νέες ιδέες και έννοιες, οι οποίες αποτελούν τα δομικά στοιχεία που συνθέτουν μια θεμελιωμένη θεωρία.
Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο περιλαμβάνονται αναλύσεις των ιστοριών, υπό το πρίσμα της συγκριτικής ανάλυσης, καθώς επίσης και πρότυπα σχέσεων των εννοιών που αναπτύχθηκαν στο πέμπτο κεφάλαιο. Αυτές διαμορφώνουν μια νέα θεωρία, σχετικά με την αναπηρία και τις αξίες. Η θεωρία αυτή συνδέει τις έννοιες που συζητήθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια με τις νέες που προέκυψαν από τις ιστορίες ανθρώπων και τις ενοποιεί σε ένα λειτουργικό σύνολο.
Με βάση τα παραπάνω, ο συγγραφέας προτείνει έναν νέο επιστημονικό κλάδο, αυτόν της Ορθόδοξης θεολογίας για την αναπηρία. Το πόνημα, ωστόσο, υπάγεται και στον κλάδο της Πρακτικής Θεολογίας, αφού πραγματεύεται καθημερινά προβλήματα και τρόπους διαχείρισής τους, μέσω μιας θεολογικής οπτικής γωνίας. Μια επιπλέον βασική καινοτομία του συγγραφέα είναι ότι αντιπαραθέτει την έννοια του «δικαιώματος», «ως ατομκής ελευθερίας απεριόριστων επιλογών», με το Ορθόδοξο βίωμα της κοινωνικότητας και της αγάπης ως προϋπόθεσης της ελευθερίας.
Το βιβλίο, που έχει μεταφραστεί και κυκλοφορεί και στην αγγλική γλώσσα, από τις εκδ. Μολύβι (έτος 2021), προλογίζει ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβας, ο οποίος, αναφερόμενος στην εμπειρία του πόνου, τονίζει ότι «ο Χριστός, επειδή δεν έχει, αλλά είναι η όντως ΖΩΗ, δεν θέλει να υπεκφύγει, συζητώντας ατέρμονα για τον πόνο, αλλά αναλαμβάνει επί του Σταυρού τον πόνο. Δεν συζητάει· δείχνει. Δεν ερμηνεύει· ζει. Δεν φοβάται· αντιμετωπίζει».
Σημαντικά πρότυπα για το θέμα της αναπηρίας προσφέρει ο Παραολυμπιονίκης της Άρσης Βαρών σε Πάγκο, κ. Δημήτριος Ανατολίτης, ο οποίος, σχολιάζοντας το παρόν βιβλίο αναφέρει στο οπισθόφυλλό του: «Το συγκεκριμένο βιβλίο θεωρώ ότι αναδεικνύει ισορροπημένα τόσο την κοσμική όσο και την Ορθόδοξη θεώρηση της αναπηρίας και αποκαλύπτει πτυχές, που, αν και λίγο – πολύ, οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει, εν τούτοις πολλές φορές παραβλέπουμε ή παραγκωνίζουμε».
Απόστολος Χατζητόλιος
Καθηγητής Παθολογίας
Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ
Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τον παρακάτω σύνδεσμο:
https://ianap.gr/2021/10/06/h_
τέλος σχολίων